Tín ngưỡng đạo Mẫu hay còn gọi với cái tên là thờ Mẫu chính là một nét văn hóa tin ngưỡng tôn giáo đặc sắc của nước ta. Ở đầy ngoài việc có những câu chuyện dân gian truyền thuyết, những câu chuyện lịch sử thì còn có nhiều nghi lễ, lễ hội và văn hóa nghệ thuật độc đáo đã được lưu truyền từ lâu đời cho đến tận ngày nay. Không ít người cho rằng đạo Mẫu chính là một bảo tàng “sống” khi tất cả nét văn hóa trải qua bao nhiêu dòng thời gian lịch sử của nước ta vẫn được gìn giữ trọn vẹn.
Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt vào năm 2015 cũng đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Ngay bây giờ hãy cùng betylee.com tìm hiểu về loại hình tính ngưỡng độc đáo và thú vị đậm chất bản địa Việt Nam trong bài chia sẻ ngay bên dưới đây.
Mục Lục
Tìm hiểu về đạo Mẫu
Đạo Mẫu là tín ngưỡng bản địa có nguồn gốc từ lâu đời. Từ thời nguyên thủy, nó thỏa mãn tâm lý của người nông dân cầu mong sự sinh sôi nảy nở. Nó đã từng tồn tại trong thời kỳ lâu dài của lịch sử chế độ phong kiến. Tín ngưỡng này cũng đáp ứng nhu cầu không chỉ của nông dân, nông thôn mà còn cả tầng lớp thương nhân ở đô thị, nhất là từ thế kỷ XVI-XVII.
Mẫu có nghĩa là mẹ. Thờ Mẫu nghĩa là thờ mẹ. Đây là điểm rất đáng chú ý, bởi con người Việt Nam từ rất sớm đã lựa chọn hình tượng mẹ để tôn vinh, thờ phụng và ký thác niềm tin. Ban đầu, người Việt Nam coi tự nhiên như người mẹ và tôn thờ. Trải qua thời gian với xu hướng “lịch sử hóa”, “địa phương hóa” và “nhân hóa”, nhân vật Mẫu đã được gắn với nhiều huyền tích có công với nước, thương yêu người dân. Thậm chí, gắn với những nhân vật có thật.
Vì thế, xuất hiện việc thờ Mẫu thần là các Vương Mẫu, Quốc Mẫu, Thánh Mẫu. Ví dụ như: Ỷ Lan, Mẹ Gióng, Thiên Ya Na, Linh Sơn Thánh Mẫu – Bà Đen, Bà Chúa Xứ…
Tiếp đó, với sự ảnh hưởng của đạo giáo Trung Hoa, tín ngưỡng thờ Mẫu xuất hiện thờ Tam phủ, Tứ phủ (Mẫu Thiên cai quản vùng trời; Mẫu Địa cai quản vùng đất; Mẫu Thoải cai quản vùng sông biển; Mẫu Thượng Ngàn cai quản vùng núi). Vì thế, hình ảnh Mẫu còn có ý nghĩa chở che, mang lại những điều tốt lành.
Nét đẹp trong văn hóa tín ngưỡng đạo Mẫu mang lại
Trong văn hóa Việt, kết tinh đẹp nhất của tín ngưỡng thờ Mẫu là hình ảnh Liễu Hạnh. Vừa có vẻ uy nghiêm, vừa nhân từ, trong tư cách là tiên, là người, là thánh.
Điều đặc biệt ở đạo Mẫu là hướng về trần thế, thực tại, chứ không phải kiếp sau, phần linh hồn của con người. Đến với đạo Mẫu là đến với thực tại. Với mong muốn để cầu mong Phúc – Lộc – Thọ. Đến với đạo Mẫu, con người còn tìm đến hình thức diễn xướng độc đáo, tiêu biểu là nghi lễ lên đồng.
Nghi lễ này nguyên hợp nhiều hình thức nghệ thuật. Trong đó, nổi bật là lối hát chầu văn độc đáo. Lối hát này làm cho nghi lễ lên đồng sôi động và hấp dẫn nhờ tiếng đàn, trống, nhạc đệm. Cùng với đó là lời văn gợi lại sự tích, công trạng của các vị thánh. Hay cách trang trí nhân vật, khung cảnh tác động trực tiếp đến người xem. Từ đó chuyển tải những giá trị văn hóa cổ truyền rất độc đáo của người Việt.
Chầu văn – hầu bóng trong thờ Mẫu
Hát chầu văn bắt đầu từ một tín ngưỡng dân gian xa xưa. Khi mà con người tin vào sự có mặt của các thần thánh, chư tiên hầu hạ Ngọc Hoàng Thượng đế – Người sáng lập ra trời đất. Họ chia thế gian làm 3 giới: Thiên đình, Âm phủ và Thủy phủ. Mỗi giới đều có vị thần riêng. Nhiệm vụ của các thần ấy là che chở cho loài người chống lại mọi sự quấy nhiễu của yêu quái.
Việc liên hệ thường xuyên giữa “người trần” với các vị thần ấy phải thông qua các nhân vật trung gian. Như là: đạo sĩ, phù thuỷ, các ông đồng, bà cốt. Từ những nhân vật trung gian này “đẻ” ra các “con công đệ tử”, các điện thờ. Có nơi ngồi đồng hầu bóng là một tốp vài người, có nơi chỉ có một người và từ đó hình thành nên một loại diễn xướng khá phức tạp nhưng phong phú. Mà trong đó ca nhạc đóng một vai trò quan trọng. Đó là lối hát chầu văn. Có vùng còn gọi là hầu văn (Trung Bộ), hát bóng (Nam Bộ).
Hát chầu văn rất chú trọng đến cung văn. Cung văn là một người vừa đàn giỏi hát hay. Họ vừa là một thầy cúng chuyên nghiệp thuộc nhiều làn điệu và bài văn. Phụ họạ cho cung văn có nơi còn thêm người đánh thanh la, trống phách… Tất cả tạo nên một không khí vừa trang nghiêm uy linh, nhưng cũng không kém phần náo nhiệt, tấp nập.
Tín ngưỡng thờ mẫu và những giá trị đặc sắc về văn hóa
Trong các tôn giáo tồn tại ở Việt Nam thì đa số có nguồn gốc ngoại lai như đạo Nho, đạo Phật hay đạo Lão, chỉ trừ Đạo Mẫu. Đây đích thị là một tôn giáo bản địa. Nguyên nhân là vì trong đạo Mẫu toàn bộ các vị thần đều là người Việt Nam. Thờ Mẫu là đạo lý, thể hiện những nét đẹp văn hóa truyền thống, là dòng chảy tiếp biến hướng về cội nguồn.
Trong tín ngưỡng dân gian thờ Mẫu còn ẩn chứa những giá trị văn hoá nghệ thuật rất phong phú. Đó là kho tàng truyền thuyết, thần tích, huyền thoại về các thần linh. Đó còn là các hình thức diễn xướng với âm nhạc, ca hát, nhảy múa. Hay các bức tranh thờ, nét nghệ thuật trang trí, kiến trúc,…
Nhiều người đã nói tới Đạo Mẫu như là một hình thức sân khấu tâm linh trong văn hóa. Chỉ riêng nghi lễ Hầu bóng – Lên đồng của Đạo Mẫu đã sản sinh ra loại hình âm nhạc. Đó là hát văn. Mà theo nhiều nhà nghiên cứu, đó là một trong hai loại hình dân ca tiêu biểu của người Việt đóng góp vào kho tàng âm nhạc thế giới. Chính những giá trị nhận thức, giá trị lịch sử, truyền thống, đạo đức văn hoá kể trên mà Đạo Mẫu cần thiết phải được đối xử với vị trí như những tôn giáo tín ngưỡng bản địa hàng đầu của các dân tộc Việt Nam.