Người dân tộc Dao đỏ ở khu vực huyện Hoàng Su Phì có cho mình rất nhiền nét văn hóa đặc sắc mang đậm tính truyền thống lâu đời. Chúng xuất phát từ những hoạt động trong đời sống sinh hoạt, lao động hàng ngày của người dân. Nổi bật nhất chính là những trò chơi dân gian. Các trò chơi dân gian của người Dao đỏ đã có từ rất lâu, gồm có nhiều thể loại khác nhau. Và một số chúng còn có cả tính nghi lễ khi có sự xuất hiện của các thầy cúng.
Những trò chơi dân gian truyền thống này không những được tổ chức để nhằm mục đích vui chơi, giải trí mà còn giúp rèn luyện sức khỏe, tăng tính kết nối cộng đồng và đặc biệt là bảo tồn nét đẹp văn hóa dân tộc luôn được giữ gìn và phát triển theo thời gian.
Mục Lục
Các trò chơi dân gian của người Dao Đỏ
Hiện nay, người Dao đỏ huyện Hoàng Su Phì còn gìn giữ được nhiều trò chơi dân gian mang đậm bản sắc. Trong đó không ít trò chơi gắn liền với các nghi lễ truyền thống và mang tính tâm linh huyền bí. Ví dụ như: Múa bắt ba ba (Piéo tổ), nhảy lửa (slim tẩu), vật chày (shinh tờ chùi). Hay là bói lồng gà, chỉ ngón tay (shai mùi),… Vào mỗi dịp Tết đến Xuân về hoặc lễ hội là mọi người lại cùng nhau nô nức tham gia các trò chơi dân gian. Tất cả tạo nên một không gian mang đậm màu sắc truyền thống.
Nhảy lửa
Một trò chơi mang tính tâm linh kỳ bí đó là nhảy lửa. Trước đây, trò chơi dân gian của người Dao đỏ này thường được tổ chức trong 15 ngày đầu tháng Giêng. Đây là dịp để người dân tạ ơn tổ tiên, cầu mong mùa màng tươi tốt và cuộc sống no đủ.
Để thực hiện trò này, người ta dựng một đàn lễ ở ngoài sân với các lễ vật. Bao gồm: 5 chén rượu, một con gà luộc, giấy bản và hương. Sau đó, thầy cúng tiến hành cúng, cầu mong tổ tiên và các vị thần phù hộ. Trong khi đó một số người chuẩn bị đốt đống lửa để phục vụ trò chơi. Người tham gia phải là nam giới, các thanh niên này sẽ được thầy cúng làm phép nhập tâm.
Khi bài tế của thầy cúng kết thúc, đống củi đã cháy rụi để lại tro than hồng nóng bỏng. Lúc này, những người tham gia nhảy lửa toàn thân rung bần bật, hét lên một tiếng. Và họ sẽ bắt đầu nhảy vào than hồng bằng chân trần. Thậm chí, họ còn dùng tay không để hất than nóng lên không trung và bắt đầu tắm lửa.
Những người tham gia sẽ lần lượt nhảy và bốc than cho đến khi lửa tàn hẳn. Sau khi tham gia trò chơi, trang phục và cơ thể của người chơi chỉ dính bụi bẩn chứ không hề cháy sém. Đây là một nét sinh hoạt văn hóa mang đậm tính tâm linh. Nó thể hiện sức mạnh phi thường dám đương đầu với nguy hiểm, xua đuổi tà ma, bệnh tật của người Dao đỏ.
Vật chày
Trò chơi này cũng cần đến sự hỗ trợ của thầy cúng. Tuy nhiên, cách chơi và thủ tục chơi có phần đơn giản hơn. Bất cứ ai cũng có thể tham gia trò này. Kể cả những người thuộc dân tộc khác hoặc những du khách. Để thực hiện trò chơi này, người ta lấy một đoạn gậy bằng tre hoặc trúc, dài 1,5 m.
Hai người chơi cùng cúi xuống, dùng vai để gánh, tỳ vào chiếc chày được dựng đứng dưới đất sao cho thật cân đối. Thầy cúng sẽ đặt một bàn tay lên đầu gậy phía trên vừa đi vòng quanh vừa “làm phép”. Sau khi thầy cúng bỏ tay ra thì cây gậy tự nhấc lên theo chiều thẳng đứng. Nó nằm cách mặt đất khoảng 25- 30 cm kéo theo cả hai người chơi. Nhiều người chơi khác liền nhảy lên lưng những người đang chơi để giúp họ ấn đầu gậy xuống đất trong sự hò reo cổ vũ của mọi người.
Lạ một điều là dù nhiều người tham gia nhưng không thể nào làm cho đầu chày bên dưới chạm đất được… Chỉ đến khi có người buông tay, hoặc người chủ trò hô dừng lại, thì chày mới rơi xuống. Trò chơi vật chày của người Dao đỏ ở Hoàng Su Phì mang tính gắn kết cộng đồng cao. Nó cũng thể hiện rõ quan niệm tôn vinh sức khỏe dẻo dai của đồng bào.
Trò chỉ ngón tay
Trong khi đó, trò chơi chỉ ngón tay lại mang tính giải trí cao. Trước hết những người chơi quy định về số ngón tay, từ 2 đến 10 ngón. Về cách chơi: Cả 2 người cùng đoán bằng lời để so sánh giữa sự trùng hợp với tổng số ngón tay cả 2 người khi cùng chìa ra có bằng nhau hay không.
Chẳng hạn khi người thứ nhất nói “Chiệp chấy tùn dùn” (tức là 10 ngón) trong khi chìa ra 6 ngón và người thứ 2 chìa ra 4 ngón cộng lại bằng 10 ngón, nếu người thứ 2 không đoán đúng tổng số ngón tức là hòa. Ngược lại nếu người thứ 2 chìa ra số ngón cộng vào đúng bằng 10 thì thắng. Nếu cả 2 đều đoán đúng thì phải đoán lại đến khi một bên thắng, một bên thua.
Trong trò chơi này mỗi khi đoán sai thì bên thua phải chịu búng tai, búng mũi hoặc uống một chén rượu tuỳ theo sự thỏa thuận ban đầu. Đây là trò chơi rất hấp dẫn và được nhiều người chơi trong các dịp lễ hội hoặc sau những ngày lao động mệt mỏi.
Điệu múa bắt ba ba
Đây là một điệu múa phổ biến trong các sinh hoạt văn hoá của cộng đồng người Dao. Điệu múa là sự kết hợp các động tác mô phỏng hành động bắt ba ba trong các chuyển động đội hình. Khi mọi người sẽ đi ngang, khi đi chéo, khi đan xen một cách khéo léo. Kết hợp với tiếng trống, tiếng chiêng cùng tiết tấu lúc nhanh, lúc chậm, lúc dồn dập,.. Tất cả tạo nên điệu múa rất sinh động, đẹp mắt.
Khi múa người ta để một chiếc ghế hoặc một chiếc bàn nhỏ ở giữa làm tâm. Sau đó từng tốp mỗi tốp từ 6 đến 7 người là nam giới trong làng thay nhau múa. Trên tay mỗi người cầm một nhạc cụ gồm: Trống, Thanh la, Chuông nhạc, Phách… Để vừa múa vừa chơi tạo nên một điệu múa không lời rất nhộn nhịp.
Thông thường những người cầm trống đi trước để lấy nhịp. Tiếp theo là người cầm thanh la, Chuông nhạc, Phách, họ đi theo vòng tròn ngược chiều kim đồng hồ. Vừa đi vừa lấy chân trái làm trụ để nhún theo tiếng nhạc. Đồng thời sau khi múa 3 vòng đầu thì cứ sau 11/4 vòng lại quay tiếp một vòng tròn nhỏ nhằm thể hiện động tác vây bắt ba ba.
Phát huy và gìn giữ những trò chơi dân gian truyền thống của người Dao đỏ
Hiện nay, khi đời sống đang ngày càng phát triển, các nền văn hóa đang có sự giao thoa mạnh mẽ. Vậy thì việc bảo tồn và lưu giữ bản sắc văn hóa nói chung, trò chơi truyền thống của người Dao đỏ nói riêng là rất cần thiết. Do đó trong công tác bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống của đồng bảo Dao đỏ. Các cấp, ngành địa phương tại tỉnh Hà Giang đã khôi phục các lễ hội văn hóa tiêu biểu của đồng bào. Trong đó có việc tổ chức các trò chơi dân gian như trò vật chày.
Do nhiều yếu tố khách quan đã và đang khiến cho các giá trị văn hóa truyền thống có nguy cơ bị mai một. Kể cả các trò chơi dân gian truyền thống. Thay vào đó là các trò chơi, giải trí mang tính hiện đại.
Tuy nhiên các trò chơi dân gian của người Dao đỏ vẫn chiếm một vị trí nhất định trong lòng người dân. Nó như một dòng chảy len lỏi qua những nếp nhà đơn sơ, đượm hương rừng. Mỗi trò chơi tuy có ý nghĩa, cách chơi khác nhau. Nhưng tựu chung đều xuất phát từ cuộc sống lao động, sản xuất hằng ngày của đồng bào. Chúng đều phục vụ mục đích vui chơi, giải trí, rèn luyện sức khỏe. Cũng như giúp tăng cường tình đoàn kết cộng đồng.
Cảm ơn bạn đã cùng betylee theo dõi bài viết hôm nay!