Cứ mỗi độ Tết đến xuân về thì đồng bào các dân tộc ở khu vực Tây Bắc nước ta lại chính thức bước vào những ngày lễ hội đầu năm với nhiều trò chơi dân gian truyền thống đặc sắc. Chúng ta sẽ được chứng kiến nhiều trò thú vị như là ném pao, kéo co, đẩy gậy, bắn nỏ, rồng ấp trứng,… Đặc biệt trong số đó có trò chơi dân gian tên là tu lu hay còn gọi là tù lu (đánh quay) của người Mông cũng nhận được rất nhiều sự quan tâm thích thú của những người tham gia và người xem.
Trò chơi tu lu của người Mông được biết đến là một trò chơi dân gian truyền thống đã có từ rất lâu đời trước kia. Nhưng đến tận bây giờ khi các trò chơi hiện đại đã ngày một xuất hiện nhiều hơn thì trò chơi này vẫn luôn được duy trì và được đồng bào dân tộc gìn giữ, bảo tồn. Để betylee giới thiệu đến bạn về trò chơi thú vị này trong bài viết dưới đây nhé!
Mục Lục
Tu lu – trò chơi gắn liền tuổi thơ người Mông
Con tu lu đã gắn liền với tuổi thơ mỗi người dân tộc Mông. Khi 5- 6 tuổi, những đứa trẻ Mông đã được bố mẹ, ông bà làm cho tu lu để chơi cùng bạn bè.
Trò chơi tu lu đòi hỏi người chơi không những phải có thể lực tốt. Mà bên cạnh đó còn phải có sự khéo léo, phán đoán chính xác. Do khi chơi tu lu thường va đập mạnh, nên người chơi thường chọn làm tu lu từ những loại gỗ cứng, dẻo. Ví dụ như: Nghiến, đinh, sến… Sau khi chọn được gỗ sẽ đẽo gọt tạo thành hình dạng con quay có hai đầu. Ở đầu nhọn đóng một chiếc đinh cứng làm điểm quay. Đầu còn lại được gọt bằng làm điểm đánh của những người chơi khác.
Cách làm con tu lu
Con tu lu được đẽo gọt to, nhỏ khác nhau để phù hợp với thể lực của từng người chơi. Trung bình sẽ nặng từ 300g – 500g. Dây quay tu lu trong tiếng Mông gọi là lua. Nó được se bằng sợi lanh, dài hơn 1 mét. Sẽ được nối với một đoạn gậy (tiếng Mông gọi là pa) làm bằng cành cây cứng, hay cành trúc thẳng, nhỏ, cỡ bằng ngón tay cái, dài khoảng 40-60 cm.
Để có lực quay tốt nhất, dây quay phải đảm bảo độ dài, chắc và phải mềm. Đầu dây cuốn vào con tu lu được buộc vào một chiếc lông gà trống dài khoảng 10- 15 cm. Khi cuốn vào quay, lông gà thấm nước tăng độ dính bám (ma sát) vào tu lu. Từ đó sẽ không trơn trượt khi cầm trên tay.
Luật chơi trò tu lu của người Mông như thế nào?
Tu lu hấp dẫn người chơi bởi cách chơi khá đơn giản. Trên một bãi đất rộng khoảng hơn 50m2, bằng phẳng, từng thành viên mỗi đội thả quay để cho đội khác ném quay vào. Nếu trúng vào con quay của đối thủ mà con quay của mình vẫn quay tít thì được tính điểm.
Bên cạnh những yếu tố cơ bản của trò chơi Tu lu, đồng bào Mông ở mỗi vùng miền còn tự đề ra những yêu cầu khác nhau để tăng thêm tính hấp dẫn của trò chơi. Nhưng tất cả đều hướng đến niềm vui cũng như rèn luyện sức khỏe. Đặc biệt là sự gắn kết cho các chàng trai của dân tộc mình.
Thể thức thi đấu tu lu
Phần thi biểu diễn tu lu, thường chọn ra 2 đội chơi. Mỗi đội 3 – 5 người. Họ sẽ lần lượt từng người tham gia cuộc thi biểu diễn quay tu lu xuống sân chơi. Tu lu đội nào quay được nhiều thời gian nhất sẽ là đội thắng cuộc. Còn để thể hiện được tài năng thực sự của người chơi, sẽ là phần thi chọi tu lu. Phần thi này có hai cách chơi là chọi tu lu tĩnh (tàu tùa) và chọi tu lu động (tàu lua).
Hiện nay, thi đấu tu lu thường chơi theo hình thức chọi tu lu động. Hình thức này chia ra làm hai đội. Đội ưu tiên là đội được dùng tu lu để chọi trước. Đội còn lại phải quay tu lu để đội bạn đánh. Theo hình thức thi đấu 3 vòng, trước tiên phải kẻ 1 vòng tròn có đường kính 50 cm để quay tu lu vào trong vòng tròn.
Mỗi vòng thi sẽ cách nhau khoảng 2-3 m. Vòng thứ nhất con tu lu được quay sẽ cách vạch của đội bạn đánh khoảng 3 mét (gọi là pà). Vòng 2 cách khoảng 6 mét (gọi là cầu). Vòng 3 cách khoảng 9 mét (gọi là ma). Vòng 3 sẽ là vòng thử thách và được chú ý nhiều nhất. Bởi vòng này cần sự khéo léo cùng với sức mạnh, độ phán đoán chính xác của người chơi. Để có thể đánh trúng tu lu của đội bạn.
Nếu người chơi ai chọi đánh trúng tu lu của đội bạn thì được tính điểm và thi tiếp ở cự ly dài hơn. Nếu chọi 3 lần không trúng thì không có điểm.
Trò tu lu – nét đẹp truyền thống của văn hóa người Mông
Trò chơi tu lu không phân biệt tuổi tác. Tuy nhiên khi đã vào thi đấu thì thường chọn những người có sức khỏe và có nhiều kinh nghiệm để chơi. Còn bình thường khi chơi giao lưu thì già trẻ, lớn bé đều có thể tham gia chơi đánh tu lu.
Ngày nay, đánh tu lu của đồng bào dân tộc Mông đã và đang trở thành trò chơi được nhiều người yêu thích. Nó thu hút đông đảo các dân tộc khác đến xem và tìm hiểu. Nếu như ở miền xuôi, trò chơi quay đã dần vắng bóng khi trẻ em có quá nhiều đồ chơi hiện đại. Thì với đồng bào Mông, trò chơi Tu lu vẫn luôn được ngóng đợi. Bởi đó là lúc người chơi được thể hiện khả năng khéo léo của mình trong mắt bà con dân bản. Và đặc biệt là trong mắt của những cô gái người Mông duyên dáng.
Song để gìn giữ và phát huy những giá trị mang đậm bản sắc văn hóa của dân tộc Mông. Rất mong các cấp, các ngành quan tâm để trò chơi tu lu trở thành môn thể thao thi đấu trong các ngày hội văn hóa. Từ đó góp phần xây dựng tình đoàn kết giữa các dân tộc.